کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم در انتظار تصمیمگیری برای تبدیل به موزه
کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم، که یکی از نمادهای مهم صنعت پنبهدر استان فارس بهشمار میرود، به شماره ثبتی ۳۴۱۵۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این بنا با معماری دوره قاجار، شاهدی بر هنر بنایی استادان بنّای جهرمی است و در حال حاضر در انتظار تصمیم متولیان برای انجام تعمیرات و تبدیل به موزههای خط یا بلدیّه جهرم میباشد. کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم، که در خیابان آیتالله کاشانی روبهروی باغ ملی واقع شده است، با زیربنای ۴۳۰ متر و متراژ ۶۵۰ متر مربع، به عنوان یکی از بناهای تاریخی مهم شهر جهرم شناخته میشود. این کارخانه در سال ۱۳۱۷ توسط شرکت تعاونی جین، متعلق به علیاکبر شاهنده جهرمی از آبادگران و تاجران ایرانی، تأسیس شد و تا سالهای اخیر به عنوان انبار شهرداری مورد استفاده قرار میگرفت. در طی سالها، این دوره پنبهپاککنی با استفاده از مصالحی مانند آجر و ملات ساخته شده و نمای داخلی آن با گچاندودهایی زیبا تزئین شده است. بنا دارای چندین طاق نمایه با ویژگیهای معماری خاص همچون طاق عرقچین و طاق آهنگ است که هر یک از آنها نشاندهنده هنر و ذوق معماری زمان خود هستند. کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم، نیز تحت حفاظت و نظارت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی قرار دارد و هرگونه اقدام و تغییر در ساختار آن بدون مجوز قانونی، جرم محسوب میشود. علی لطفی پور، رئیس اداره میراث فرهنگی جهرم، تاکید کرده است که مرمت و بازسازی این اثر با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی آن، تنها با تأیید و نظارت این وزارتخانه انجام خواهد شد. این کارخانه همچنین در زمان پهلوی به عنوان یکی از قطبهای تولید پنبه در استان فارس شناخته میشد و نقش مهمی در توسعه صنعتی جهرم ایفا کرده است. با توجه به تاریخچه غنی و معماری زیبا، تبدیل این کارخانه به موزه میتواند به حفظ و نگهداری از این میراث فرهنگی و همچنین ارتقاء گردشگری فرهنگی در منطقه کمک شایانی نماید.

کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم در انتظار تصمیمگیری برای تبدیل به موزه
تاریخچه کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم
کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم در سال ۱۳۱۷ توسط شرکت تعاونی جین، که متعلق به علیاکبر شاهنده جهرمی از آبادگران و تاجران ایرانی بود، تأسیس شد. این کارخانه که در خیابان آیتالله کاشانی روبهروی باغ ملی جهرم قرار دارد، از نخستین واحدهای تولید پنبه در استان فارس به شمار میرود. معماری دوره قاجار و استفاده از مصالحی چون آجر و ملات، نمایانگر هنر بنایی استادان بنّای جهرمی هستند که نشاندهنده اهمیت تاریخی و فرهنگی این بنا است.
معماری و ویژگیهای سازهای کارخانۀ پنبۀ جهرم
بنا با زیربنای ۴۳۰ متر و متراژ ۶۵۰ متر مربع، دارای چندین طاق نمایه با ویژگیهای معماری خاص مانند طاق عرقچین و طاق آهنگ است. نمای داخلی کارخانه با گچاندودهای زیبا تزئین شده و فضای کلی آن دارای دیوارهای الحاقی تقسیمبندی شده است. در ضلع شرقی بنا، اسلیمی با سقف طاق آهنگ طولی و ستون مرکزی برجستهای دیده میشود که نشاندهنده هنر ساخت و ساز دوره قاجار است.
نقش کارخانۀ پنبۀ جهرم در توسعه صنعتی جهرم
کارخانۀ پنبۀ جهرم در دوران پهلوی، به عنوان یکی از قطبهای تولید پنبه در استان فارس شناخته میشد و نقش مهمی در توسعه صنعتی جهرم ایفا کرد. محصول سالیانه این کارخانه به میزان ۶۰ تن پنبه پاککرده بوده و با ۱۹ نفر کارگر به تولید مشغول میبود. تأثیر اقتصادی و اجتماعی این واحد صنعتی بر رونق اقتصادی منطقه قابل توجه بود و نشاندهنده توسعه پایدار صنعت پنبه در این شهر است.
وضعیت فعلی و محافظت از کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم
کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم به شماره ثبتی ۳۴۱۵۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده است و تحت حفاظت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی قرار دارد. هرگونه اقدام یا تغییر در ساختار این بنا بدون مجوز قانونی، مرتکب جرم شده و طبق مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی پیگرد قانونی دارد. مرمت و بازسازی این اثر تنها با تأیید و نظارت وزارت میراث فرهنگی انجام خواهد شد.
تحلیل نیاز به تبدیل کارخانۀ پنبۀ جهرم به موزه
تبدیل کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم به موزه، گامی مؤثر در حفظ و نگهداری از میراث فرهنگی و تاریخی استان فارس است. این اقدام نه تنها به حفظ ارزشهای تاریخی و معماری بنا کمک میکند، بلکه میتواند گردشگری فرهنگی را در منطقه افزایش دهد. موزه پیشنهادی میتواند به نمایشگاههای تعاملی و ارائه اطلاعات جامع درباره تاریخچه صنعت پنبه در جهرم بپردازد و نقش مهم این صنعت در توسعه اقتصادی شهر را به نمایش بگذارد.
چالشها و فرصتهای تبدیل کارخانۀ پنبۀ جهرم به موزه
یکی از چالشهای اصلی در تبدیل این کارخانه به موزه، نیاز به تعمیرات و بازسازیهای گسترده بدون تخریب هویت تاریخی بنا است. همچنین تأمین بودجه کافی و جذب سرمایهگذارانی که به حفظ میراث فرهنگی علاقهمند هستند، از دیگر موانع احتمالی به شمار میآیند. با این حال، فرصتهای ایجاد شده از نظر جذب گردشگران و ارتقاء سطح آگاهی عمومی درباره تاریخچه صنعتی منطقه، میتواند این چالشها را جبران کند.
اهمیت فرهنگی و تاریخی کارخانۀ پنبۀ جهرم برای جامعه محلی
کارخانۀ پنبۀ جهرم نه تنها به عنوان یک اثر تاریخی و معماری منحصر به فرد، بلکه به عنوان نمادی از تلاشهای صنعتی و اقتصادی مردم محله در دوران قاجار، اهمیت ویژهای دارد. این بنا نمایانگر هنر و مهارتهای بنایی استادان جهرمی است و حضور آن در محوطه شهرداری به نمایش گذاشتن تاریخچه صنعتی شهر کمک میکند. حفظ این میراث، نقش کلیدی در تقویت هویت فرهنگی جامعه محلی دارد.
برنامهریزی و مراحل اجرایی تبدیل کارخانۀ پنبۀ جهرم به موزه
فرایند تبدیل کارخانۀ پنبۀ جهرم به موزه نیازمند برنامهریزی دقیق و مراحل اجرایی متعددی است. ابتدا باید با تهیه نقشههای بازسازی و مرمت دقیق، ساختار تاریخی بنا حفظ شود. سپس طراحی فضای موزه و انتخاب نمایشگاههای مناسب برای نمایش تاریخچه کارخانه و صنعت پنبه در جهرم انجام میشود. در ادامه، تامین بودجه و جذب سرمایهگذاریهای لازم برای اجرای پروژه از مراحل کلیدی این برنامه است.
پژوهشها و مطالعات مرتبط با کارخانۀ پنبۀ جهرم
پژوهشهای تاریخی و مطالعات معماری مرتبط با کارخانۀ پنبۀ جهرم میتواند به درک بهتر از نقش این بنا در تاریخچه صنعت پنبه در استان فارس کمک کند. تحقیقات علمی در زمینه فنآوریهای مورد استفاده در ساخت و ساز این کارخانه، همچنین بررسی تأثیرات اقتصادی و اجتماعی آن بر جامعه محلی، از جمله موضوعات مهم پژوهشی است که میتواند در فرآیند تبدیل این کارخانه به موزه مورد استفاده قرار گیرد.
اقدامات دولت و مسئولان برای حمایت از حفظ میراث فرهنگی
دولت و مسئولان محلی نقش حیاتی در حمایت و حفظ میراث فرهنگی مانند کارخانۀ پنبۀ جهرم ایفا میکنند. با ارائه مشوقهای مالی و قانونی برای پروژههای حفظ و بازسازی بناهای تاریخی، میتوان این فرآیند را تسهیل کرد. همچنین آموزش و آگاهیرسانی به جامعه محلی درباره اهمیت حفظ میراث فرهنگی، میتواند مشارکت فعال جامعه در حفاظت از این آثار را افزایش دهد.

کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم در انتظار تصمیمگیری برای تبدیل به موزه
سوالات متداول
- کارخانه پنبه پاککنی جهرم چیست؟
- کارخانه پنبه پاککنی جهرم یا کارحانه پنبه جهرم یک کارخانه تاریخی در استان فارس است که به شماره ثبتی ۳۴۱۵۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
- وضعیت فعلی کارخانه پنبه جهرم چیست؟
- این کارخانه در انتظار تصمیم متولیان برای تعمیرات و تبدیل به موزۀ خط یا موزۀ بلدیه جهرم میباشد.
- رئیس اداره میراث فرهنگی جهرم کیست؟
- علی لطفی پور رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان جهرم است.
- ابعاد و ویژگیهای معماری کارخانه پنبه جهرم چیست؟
- این کارخانه با زیربنای ۴۳۰ متر مربع و مساحت ۶۵۰ متر مربع، دارای معماری دوره قاجار و نشانههای هنر بنایی استادان بنّای جهرمی است.
- کارخانه پنبه جهرم در کجا واقع شده است؟
- کارخانه پنبه جهرم در خیابان آیتالله کاشانی روبهروی باغ ملی، با مختصات جغرافیایی ۷۵۰۵۷۲ متر شرقی و ۳۱۵۵۴۱۳ متر شمالی قرار دارد و در ارتفاع ۱۰۴۴ متر از سطح دریا ساخته شده است.
- آیا پنبه یکی از محصولات اصلی جهرم محسوب میشود؟
- بله، از قدیم پنبه در جهرم کشت میشده و در متون تاریخی مانند فارسنامه ابن بلخی به کشتزارهای بزرگ پنبه در جهرم اشاره شده است.
- در دوران پهلوی چه نقشی در تولید پنبه داشت جهرم؟
- جهرم در دوران پهلوی یکی از قطبهای تولید پنبه در استان فارس بود و یکی از نخستین کارخانههای پنبه در این استان در این شهر تأسیس شد.
- کارخانه پنبه جهرم در سرشماری ایران چگونه ثبت شده است؟
- در سرشماری ایران در سال ۱۳۲۲ ذکر شده که کارخانه پنبه پاککنی جهرم با تولید سالیانه ۶۰ تن پنبه پاککرده و ۱۹ نفر کارگر مشغول است.
- زمین کارخانه پنبه جهرم چگونه به دست شرکت جین رسید؟
- زمین کارخانه در موقوفات شیخالاسلام حاجی میرزا علیمحمد مجتهد جهرمی قرار دارد که به شرکت جین در آن زمان واگذار شد.
- شرکت تعاونی جین چه نقشی در تأسیس کارخانه پنبه جهرم داشت؟
- شرکت تعاونی جین متعلق به علیاکبر شاهنده جهرمی در سال ۱۳۱۷ در جهرم تأسیس شد و کارخانه پنبهپاککنی در همان سال و بعدها شهریاری در این زمینها ساخته شد.
- ساختمان کارخانه پنبه جهرم در حال حاضر چگونه استفاده میشود؟
- قسمتهای اصلی کارخانه به عنوان انبار شهرداری استفاده میشود و ساختمانی با دو طرف ساخت و پنج ورودی دارد که شامل طاقها و دیوارهای الحاقی است.
- چه مصالحی در ساخت کارخانه پنبه جهرم استفاده شده است؟
- مصالح استفاده شده شامل آجر و ملات هستند و نمای ساختمان با گچ اندود شده است.
- نحوه حفاظت از کارخانه پنبه جهرم چگونه است؟
- این اثر تحت حفاظت و نظارت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی است و هرگونه تغییر هویت بنا یک جرم طبق قانون محسوب میشود.
- فاصله شهرستان جهرم از شیراز چقدر است؟
- شهرستان جهرم در فاصله ۱۹۳ کیلومتری از جنوب شرق شیراز قرار دارد.
- تاریخ تأسیس کارخانه پنبه پاککنی جهرم چه زمانی بود؟
- کارخانه پنبه پاککنی در سال ۱۳۱۷ توسط شرکت تعاونی جین تأسیس شد.
- مشخصات هندسی ضلع شمالی کارخانه پنبه جهرم چیست؟
- ضلع شمالی دارای دو فضای مجزای طاقدار با سه ردیف ستون بوده و دارای دو درب ورودی بزرگ و کوچک با طاقها و ویژگیهای خاص میباشد.
- قابلیت تبدیل کارخانه پنبه جهرم به چه نوع موزۀهایی بررسی شده است؟
- تصمیمات برای تغییر کاربری کارخانه به موزۀ خط یا موزۀ بلدیه جهرم در نظر گرفته شده است.
- چگونه میتوان به بخشهای مختلف کارخانه پنبه جهرم دسترسی داشت؟
- بخشهای ساختمان از طریق کانون بازنشستگان قابل دسترسی است.
- کارهای حال حاضر در کارخانه پنبه جهرم شامل چه مواردی است؟
- حال حاضر قسمتهای اصلی کارخانه به عنوان انبار شهرداری استفاده میشود.
- رئیس اداره میراث فرهنگی جهرم چه درباره احیای کارخانه پنبه جهرم اظهار دارد؟
- او تأکید میکند که مرمت و بازسازی اثر با نظارت وزارت میراث فرهنگی ممکن خواهد بود و هرگونه تغییر هویتی جرم محسوب میشود.
کارخانۀ تاریخی پنبۀ جهرم در انتظار تصمیمگیری برای تبدیل به موزه **۲۳ مهر ۱۴۰۳، ۱۰:۵۹** **کد خبر: ۸۵۶۲۷۰۵۰** **استانها / فارس** شیراز-ایرنا- کارخانه قدیم پنبه پاککنی یا کارحانه پنبه جهرم استان فارس به شماره ثبتی ۳۴۱۵۸ در فهرست آثار ملی ثبت و شماره ثبتی آن نیز ابلاغ شده است. با این حال به گفته مسئول مربوط، این کارخانه در انتظار تصمیم متولیان برای تعمیرات با هدف تغییر کاربری به موزۀ خط یا موزۀ بلدیه جهرم است. **علی لطفی پور رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان جهرم** در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اعلام کرد: در حال حاضر حیاط این کارخانه با شهرداری جهرم یکی است و این بنای طاقی با زیربنای ۴۳۰ و متراژ ۶۵۰ متر مربع، از بناهای تاریخی با معماری دوره قاجار است و نشانههای هنر بنایی استادان بنّای جهرمی در آن آشکار است. کارخانه پنبه جهرم فارس در خیابان آیتالله کاشانی روبهروی باغ ملی است که در مختصات جغرافیایی ۷۵۰۵۷۲ متر شرقی و ۳۱۵۵۴۱۳ متر شمالی در ارتفاع ۱۰۴۴ متر از سطح دریا ساخته شده است. در لغتنامه دهخدا ذیل معرفی جهرم از پنبه به عنوان یکی از محصولات این شهر نام برده شده و از کارخانه پنبه جهرم نیز یاد شده: «در جهرم از قدیم پنبه کشت میشد و در متون کهنی چون فارسنامه ابن بلخی، السامی فی الاسامی میدانی و ظرایف و طرایف، از کشتزارهای بزرگ پنبه در جهرم که نشانگر ضرورت تولید مواد اولیۀ لازم برای بافت محصولاتی از جنس پنبه چون لباس و فرش در جهرم بود، فراوان یاد شده است. جهرم در زمان پهلوی از قطبهای تولید پنبه در استان فارس بود و یکی از نخستین کارخانههای پنبه در استان فارس در این شهر تأسیس شد.» در کتاب نتایج نخستین سرشماری ایران در سال ۱۳۲۲ درباره کارخانه پنبه جهرم آمده است: «اکنون در شهر جهرم یک کارخانه پنبهپاککنی که محصول سالیانه آن ۶۰ تن پنبه پاککرده است با ۱۹ نفر کارگر مشغول کار است.» رئیس اداره میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی جهرم گفت: از تاریخ شفاهی مردم جهرم برمیآید که زمین کارخانه پنبهپاککنی در موقوفات شیخالاسلام حاجی میرزا علیمحمد مجتهد جهرمی، از مبارزین معروف جهرم در دورۀ قاجار، قرار دارد که فتحعلی شاه قاجار در ازای خدمتی که وی در بیرون کردن یکی از فرقه ها از شهر جهرم انجام داده بود این اراضی را به او بخشید و بعدها این زمینها به شرکت جین واگذار میشد. شرکت تعاونی جین متعلق به علیاکبر شاهنده جهرمی از آبادگران و تاجران ایرانی، در سال ۱۳۱۷ در جهرم تأسیس شد. کارخانه پنبهپاککنی یا پنبه جهرم در همان سالها و بعدها شهرداری جهرم در این زمینها ساخته شدند. **لطفیپور** با اشاره به اینکه در حال حاضر قسمتهای اصلی کارخانه به عنوان انبار شهرداری استفاده میشود، اظهار کرد: این کارخانه در گوشه شمال شرقی مجموعه شهرداری به شکل دو طرف ساخت و با پنج ورودی ساخته شده است. آنچه مسلم است تمام فضاها به صورت یکپارچه با هم ارتباط داشتهاند که بعد از کار افتادن کارخانه برای استفادههای بعدی دیوارههای الحاقی آن را به فضاهای مجزا تقسیم کرده است. عرصه کلی این کارخانه نیز بیشتر از حد فعلی بوده که یک قسمت از ضلع شرقی بنا تخریب شده و فقط دیوار اصلی آن باقی مانده و در حال حاضر جزء تأسیسات شهرداری است. وی گفت: ضلع شمالی بنا در حال حاضر دارای دو فضای مجزای طاقدار هر کدام با سه ردیف ستون بوده است که در حال حاضر به دو قسمت تقسیم شدهاند. فضاهای انتهای غربی در این ضلع دارای دو درب ورودی بزرگ و کوچک هستند. طاقهای منتهی به در کوچک به شکل عرقچین و طاق و تویزه و طاق منتهی به در بزرگ به شکل طاق آهنگ با آجر کار شدهاند. در اطراف همه طاقنماها هلالی هستند. این اتاق اندود کمتری داشته و نسبتاً دست نخوردهتر از فضاهای دیگر است. اتاق انتهای شرقی این ضلع نیز دارای یک ستون مرکزی با دو سقف طاق آهنگ طولی است و تمام بدنه با گچ اندود شده است. درهای ورودی مسدود و در بالا دارای نورگیر هستند. این مقام ادامه داد: احتمالاً این قسمت نیز با فضاهای سمت راست خود ارتباط داشته است که با دیوار الحاقی از هم جدا شدهاند. در این ضلع سه ورودی وجود دارد که در حال حاضر دارای دو فضای ستوندار مجزا بوده است. در گذشته تمام فضاها به هم دسترسی داشتهاند و در یکی از این فضاها تزیینات آجری سقف با اندود گچ پوشیده شده است. قسمت دیگر دارای طاق و قوس و تزیینات آجری سقف است. وی در توضیح ضلع شرقی کارخانه پنبهپاککنی جهرم افزود: این ضلع شامل یک فضای کلی با سه ردیف ستون بوده است که بعدها در میانه با دیوار پیشساخته از هم جدا شده و دو فضای مجزا با دو دسترسی مجزا ایجاد کرده است. فضای اول که از حیاط اصلی کارخانه راه داشته است، در وسط دارای طاقهایی بر پایه یک ستون مرکزی است و دو طاق آهنگ با مصالح آجر و به شکل ….در دو طرف آن کار شده است. در اطراف و در دیوارههای دو جانب در هر سمت، دو طاقنمای هلال قرار دارد که در هر دو طاقنما، ورودی به اتاق مجاور تعبیه بوده که یکی به حالت پنجره و دیگری کاملاً مسدود شده است. نمای داخلی اتاق تا حدود ۲ متر از کف با مصالح سیماناندود و تعمیر شده و سقفها آجری و مابقی قسمتها، گچاندود است. **لطفیپور** بیان کرد: فضای دوم که از حیاط پشتی راه دارد بر همین منوال دارای یک ستون مرکزی است. در ردیف جلو دارای دو طاق عرقچین و فضای پشتی دارای یک طاق آهنگ سراسری است. تمام فضا با رنگ سفید پوشش داده شده است. در انتهای ضلع شمالی ارتباط به دیگر اتاقها مسدود شده است. این قسمت از بنا از طریق کانون بازنشستگان قابل دسترسی است و مصالح استفاده شده در ساخت این بنا به طور کامل، آجر و ملات است. نماها با گچ اندود شده است. رئیس اداره میراث فرهنگی جهرم گفت: این اثر تحت حفاظت و نظارت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی است و هرگونه دخل و تصرف یا اقدام و عملیات که منجر به تخریب یا تغییر هویت آن شود برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، جرم محسوب میشود؛ همچنین مرتکب مشمول مجازاتهای قانونی خواهد شد و مرمت و بازسازی اثر با تأکید و نظارت این وزارتخانه ممکن خواهد بود. شهرستان جهرم در فاصله ۱۹۳ کیلومتری از جنوب شرق شیراز قرار دارد. — **خبرنگار:** غلامرضا مالک زاده **تاریخ:** ۲۳ مهر ۱۴۰۳ **کد خبر:** ۸۵۶۲۷۰۵۰ **منبع:** ایرنا منبع خبری : https://www.irna.ir/news/85627050/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%80-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%BE%D9%86%D8%A8%DB%80-%D8%AC%D9%87%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%B5%D9%85%DB%8C%D9%85-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87